Mimar Sinan (Sinaneddin Yusuf; doğ. Ağırnas, Kayseri civarı, ca. 1488–1490 – ö. 17 Temmuz 1588), Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Osmanlı’nın başmimarı olarak görev yapmış, dünya mimarlık tarihinin en saygın figürlerinden biridir. Selimiye Cami (Edirne), Süleymaniye ve Şehzade Camii (İstanbul) gibi başyapıtları “ustalık eseri” olarak tanınır.
Sinan’ın doğum tarihi tam net olmasa da 1488–1490 dönemine tarihlendirilir. Kayseri’nin Ağırnas köyünde, Hristiyan kökenli olduğu düşünülen (Ermeni, Rum veya Hristiyan Türk) bir ailede doğmuştur. 1511–1512 yıllarında Yavuz Sultan Selim döneminde devşirme olarak İstanbul’a getirilmiş ve Acemi Oğlanlar Ocağı’na alınmıştır. Burada mimarlık ve yapı sanatlarıyla tanışmış, usta mimarlardan eğitim almıştır.
Sinan, Rumeli seferlerine katılmış, özellikle Belgrad (1521), Rodos (1522) ve Mohaç (1526) savaşlarında görev yapmış ve yayabaşı rütbesine yükselmiştir. Bu görevler sırasında altyapı, mühendislik ve yapı yönetimi deneyimi kazanmış; özellikle İran seferinde Van gölü üzerinde iki haftada üç kadırga inşa etmesiyle dikkat çekmiştir.
Mimarbaşılığı ve Kariyerinin Zirvesi
1538 yılında Hassa Mimarbaşı unvanını aldı ve 1539’da Mimarbaşı olarak atanarak 1588’deki ölümüne kadar üç padişah döneminde görev yaptı. Kendisinin ve Sâî Mustafa Çelebi gibi çağdaşı yazarların aktardığı veriler, “Tezkiretü’l‑bünyân” ve “Tezkiretü’l‑ebniye” gibi eserlerde toplanmıştır.
Yaklaşık olarak 400–700 arasında yapıdan sorumlu olmuş; bunların içinde 80 cami, 400 kadar mescit, medrese, köprü, hamam, kervansaray, saray, su kemerleri ve imaretler yer alır.
Çıraklık Dönemi Eseri: Şehzade Camii
İlk büyük eseri olarak kabul edilen İstanbul’daki Şehzade Camii ve külliyesi (1543–1548), Sinan’ın “çıraklık dönemi” eseri olarak anılır; dört yarım kubbe ile çevrili merkezi kubbeli yapısı, klasik Osmanlı mimarisinin simgesi haline gelmiştir. Evliya Çelebi’ye göre Sinan bu eseri ömrünün başlıca yapısı olarak “Cennet gibi bir yapı” şeklinde nitelendirmiştir.
Kalfalık Dönemi: Süleymaniye Camii
1550–1557 yılları arasında inşa edilen Süleymaniye Camii, Sinan’ın İstanbul’daki en görkemli eseridir. Büyük kubbesi, iç plan düzeni, medrese‑darüşşifa‑imaret‑kütüphane gibi yapı bileşenleriyle külliye düzeninin zirvesini temsil eder. Duygusal ve fonksiyonel anlamda toplumun farklı kesimlerine hitap eden bu külliye, Osmanlı toplum yapısının da mekânsal yansısıdır.
Ustalık Eseri: Selimiye Camii
1575 yılı civarında tamamlanan Edirne’deki Selimiye Camii, Sinan’ın “ustalık eseri” olarak bilinir. 86 yaşındayken bu yapıyı tamamlamış ve kubbe tasarımındaki devrimsel yaklaşımıyla mimarlık tarihinde yeni bir dönem başlatmıştır. Tam iç simetriye sahip kubbe yapısı, yüksek duvar düzeni ve ışık düzeniyle eser “olağanüstü örnek” olarak kabul edilir.
Restorasyon, Kentsel Dönüşüm ve Estetik
Sinan sadece yeni yapılarla değil, aynı zamanda eski eserlerin restorasyonuyla da ilgilenmiştir. Ayasofya’nın kubbe onarımı ve çevresine takviye duvarlar eklenmesi (1573), Zeyrek ve Rumeli Hisarı çevresindeki yapıların sokak planlamasını düzenlemesi ile kentsel estetik düzeyinde katkılar sağlamıştır.
Ayrıca İstanbul’daki su kemerleri (Uzun ve Eğri kemerler), Büyükçekmece Köprüsü gibi altyapı projeleri ile mimari mühendislik bilgisini halkın ihtiyaçlarıyla buluşturmuştur.
Sinan’ın yapılarında öne çıkan nokta, kubbe sistemlerini katmanlı ve simetrik şekilde düzenlemesidir. Şehzade Camii’nde başlayan dört yarım kubbeli merkez sistem, Süleymaniye ve Selimiye’de daha gelişkin formda kullanılmıştır. Ayrıca taş‑tuğla kombinasyonu, ışık‑gölge oyunları, iç mekân perspektifi gibi estetik öğeler, yapıların yalnız mimari değil duygusal algısına da katkı yapmıştır.
Mimar Sinan’ın Mirası ve Etkisi
Sinan, eserleriyle Osmanlı mimarisinin altın çağını temsil eder. Onun adıyla anılan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1982’de kurulmuş; daha sonra 2003 yılında güncel ismini almıştır. Eserleri UNESCO Dünya Mirası kapsamında olan Selimiye gibi yapılar, hem yerelde hem de uluslararası düzeyde kültürel değer olarak korunmaktadır.
Le Corbusier ve Frank Lloyd Wright gibi modern mimarlar zaman zaman onun eserlerine övgülerle atıfta bulunmuş, dünya mimarlığı içinde Sinan’ın etkili bir figür olduğunu kabul etmişlerdir.
Sâî Mustafa Çelebi ve Tezkiretü’l‑Bünyân
Mimar Sinan’ın hayatı ve eserleri hakkında oldukça zengin bilgiler, çağdaşı şair Sâî Mustafa Çelebi’nin yazdığı Tezkiretü’l‑Bünyân adlı tezkirede bulunur. Bu metin, hem hayat hikâyesi hem de eserlerin aktarımı açısından en önemli kaynaklardan biridir. Sinan’ın kendi fihristini oluşturmak üzere planladığı “Adsız Risâle” adlı taslak metin de bu alanda ilgiyi çeker.
Mimar Sinan, devasa tasarım alanında yalnızca bir mimar değil, aynı zamanda mühendis, yönetici ve estetik düşünürdür. Hayatı boyunca yaklaşık beş yıl aktif mimarlığa ve kalkınmaya odaklanmış, eserleri aracılığıyla Osmanlı devletiyle özdeşleşmiştir. Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye Camii üçlüsü; gelişim sürecini ve doruk noktasını temsil ederken, altyapı projeleri ve restorasyon çalışmaları onun entelektüel ve toplumsal ilgisinin de göstergesidir.
